مراحل قالیشویی (مقدمات قبل از شستشو)

غبارگیری
روند قالیشویی  با غبار گیری از فرش شروع میشود.

غبار مدام به طور ترکیبات مختلفی در هوا وجود دارااست و ممکن میباشد قالیشویی خوب در مشهد به طور ذرات آهن ، کربن به صورت دوده ، آلومین و بقیه مواد به درون پرز فرش نفوذ نماید . ذرات ریز غبار به طور لایه ای نازک روی سطح و درون پرزهای فرش نفوذ می نماید .

این لایه ها جذب کننده ی رطوبت نیز میباشند و در بلند بازه به طور لکه های ناپاک روی سطح فرش پدیدار می گردند و حتی منجر پوسیدگی فرش نیز می شوند .
کانونهای اجتماع غبار و خاک در داخل فرش جای قابل قبولی برای معاش اشکال حشرات مانند بید میباشد که میتوانند الیاف پشم را بجوند و از در بین ببرند . به این ترتیب غبارگیری فرش هراز گهگاه الزامی میباشد .
شایسته ترین وسیله برای زدودن گرد و خاک و پاک نمودن فرش جاروهای دستی و بی آلایش(جاروهای رشتی و شبیه آنها) است .استفاده این قبیل جاروها با وجود آن که وقت بیشتری را گرفته و تا حدودی خسته کننده هستند . معهذا جهت دوام فرش بیشتر سفارش میشوند .
به فعالیت بردن جاروهای برقی با به دور معدود هر چندین روز یک توشه فارغ از انواع میباشد البته هیچ گاه نباید از جاروهای برقی که برس های چرخنده دارا‌هستند بکار پیروزی ، چه حرکات چرخشی این برسها سبب شکسته شدن الیاف پشم و کنده شدن گره ها از جسم فرش می‌گردد و همینطور از گردش جاروبرقی در حوالی محل ریشه ها اکیداً جلوگیری میگردد چه با این فعالیت ریشه ها به درون دستگاه مکیده می گردد و از در میان می‌روند .
نوصیه میگردد هر یک‌سری هفته یکبار با جاروبرقی و یا این که جاروی ساده پشت فرش نیز جارو خواهد شد زیرا این فعالیت گرد و خاک و ناپاکی هایی که در پشت فرش رخنه نموده اند ، زدوده شود .
در غبارگیری قالی و قالی‌کوچک ها هیچ وقت مانند پتو و ملافه روزمره آن‌ها‌را جنبش نداده و از پنجره و بالکن معلق نکنید . زیرا حرکت دادن روزمره آنها منجر وارفته شدن تدریجی گره ها و کنده شدن آنان از جسم فرش می‌شود ( شدت زیان بیشتر در دور و بر جانبی فرش بروز می نماید) و هم اینگونه معلق کردن قالی و قالی کوچک ها افزون بر آن که آنها را در معرض نزولات آسمانی قرار میدهد موجب آن میشود که رنگ این دست باف ها نیز در اثر اشعه آفتاب به شدت تغییر‌و تحول کند .
به جهت وجود ذرات خاک و گردوغبار که در لابه لای پرز فرش نفوذ کرده اند باید پیش از شستشو آنرا به نیکی غبارگیری نمود . در صورتیکه ذرات گردوغبار از فی مابین فرش بیرون نگردند هنگام شستشو با آب ادغام گردیده و تشکیل لایه ای مشابه گل در انتهای پرز فرش میدهند که بعداز مدتی سبب ساز پوسیدگی زودرس فرش میگردد . در‌این‌حالت‌ با کوچکترین ضربه های ناگهانی و حتی با تا نمودن فرش جهت حمل و نقل احتمال پارگی و پاره شدن فرش بسیار میباشد .
پیش از شستشو غبارگیری به شیوه های متعدد شکل می‌گیرد :

۱- غبارگیری بی آلایش (دستی)
در‌این‌صورت به تعدادی طرز فرش غبارگیری میشود :
– بعضا فرش را به پشت روی زمین پهن کرده و با چوب به پشت آن میزنند ، آنگاه فرش را کنار زده و گردوخاک و بقیه موادی که بر روی زمین ریخته گردیده توده می کنند و روی فرش را با جارویی زبر می روبند .
– بعضی نیز فرش را از پشت بر روی یک کانال ی توری فلزی که در طول قابل قبولی از زمین جای‌دارد پهن با چوب و یا این که وسیله ی دیگری به پشت آن می‌زنند . در‌این حالت تمامی ذرات گردوغبار از فرش بیرون گردیده و زیرا میان فرش و زمین خلأ میباشد ذرات گردوغبار مجدد به باطن فرش نفوذ نمی نماید .
– در بعضی مفاد چهار نفر هرکدام کناره ای از فرش را گرفته و به ترتیب ضربه ای موجی صورت را به فرش وارد می سازد و بدین ترتیب فرش از چهارطرف حرکت داده گردیده و آلودگیهای آن بیرون می‌شود .
( نکته : ضربات چوب نباید بنحوی سفت باشد که به بافت فرش لطمه بزند .)
– بعضا نیز فرش را سفت به زمین یا این که سطح سفتی می کوبند تا غبار آن بیرون خواهد شد . ولی کوبیدن فرش بر زمین مثلا جاری ساختن اشتباه و بدترین نوع غبارگیری فرش میباشد ، چون احتمال هر نوع آسیبی وجود داراست که موجبات گسیختگی تارپود و پرز فرش را آماده می‌آورد.
در حالتی که فرش کهنه و دیرین باشد یا این که دارنده قسمتهای رفو گردیده باشد ، هرگونه غبارگیری دستی که همپا با ضربات شدید و ناگهانی باشد سبب آمدن جراحت های جبران ناپذیر به فرش می شود .
• شاید شایسته ترین نحوه در زمینه‌ی فرشهای برنا و تازه بافت آن باشد که فرش را از یک طول مطلوب معلق نمود و با چوب به آهستگی و از پشت به آن ضربه زد .
• درخصوص فرشهای سابق بهتر آن میباشد که با به کار گیری از بررسیهای قابل انعطاف ذرات گردوغبار از لای پرزهای فرش خارج آورد . بعد با جاروهای برقی ذرات گردوغبار را از باطن پرز فرش خارج کشید .
(نکته: در هنگام به کارگیری از جاروبرقی بهتر میباشد نوک مکنده آن با مسافت ای مطلوب از سطح فرش قرار گیرد تا ذراتی که از فرش بیرون گردیده و در هوا آویزان نشده اند به خیر انباشته شده و مجدد به باطن فرش وارد نشوند).

۲- غبارگیری ماشینی :
امروزه با پیشرفت رشته آوری ، ابزارها و ماشین آلات خاصی برای غبارگیری فرش پباده سازی و ساخته می‌شود .

الف : ماشین های ضربه زن مکانیکی :
مثال های سابق خیس این ماشین ها دارنده پهنا زیاد در بین ۵-۴ متر و ارتفاع بسیار معدود فی مابین ۲-۵/۱ متر میباشد .داخل این دستگاه دو محور استوانه ای جای‌دارد که به هرکدام تسمه های پلاستیک یا این که برزنتی بسته گردیده است .وقتی که دستگاه پر‌نور میشود ، فرش از یک طرف به درون آن هدایت می‌گردد . نخست به وسیله برسهای منحصر پرز فرش کتف می گردد تا از شرایط نمدی و خوابیده بیرون گردیده و بلند شود . آن‌گاه بوسیله ریلهای مخصوصی فرش به در بین محورهای نقل شده هدایت می گردد . محورهای ذکر شده به انگیزه گردش سریع بدور محور طولی ، تسمه های برزنتی یا این که پلاستیکی را به طور مکرر به پشت و روی فرش می کوبند .
با اعتنا بدین که پرزهای فرش به وسیله برس ها شرایط ایستاده یافته اند ذرات گردوغبار به راحتی از داخل آن ها بیرون می گردند . بدین ترتیب مجموع فرش از یک طرف وارد غبارگیری گردیده و از طرف دیگر بیرون می‌گردد .
این فعالیت پیش از شستشو و در حین شستشو ایفا می‌گردد و بدور برس غلطکتی برحسب تازه و کهنه بودن و یا این که ضخامت فرش تهیه و تنظیم گردیده و ضرب دستگاه حتی الامقدور نباید سفت باشد .
در باب فرشهای کهن و رفو گردیده بایستی اعتنا خواهد شد تا زخم دور از شوخی به فرش وارد نشود ، چون با ضربات شدید درین دستگاه ممکن میباشد فرش مجدد پاره گردد و نیاز به ترمیم دوباره باشد .

ب- غبارگیری با دستگاه مکنده :
گرد و غبار قالی های کهنه به وسیله برس یا این که جاروی نرمی در سوی خواب فرش جارو گردیده و توسط دستگاه مکنده گردآوری میشود .در‌این حالا می بایست شدت مکثی دستگاه برحسب تازه و کهنه بودن و یا این که ضخامت فرش بنحوی تهیه و تنظیم خواهد شد که ضمن بیرون کردن گرد و غبار و کثافات از فرش سبب ساز کنده شدن الیاف و پرزهای فرش نشود .
( نکته : هنگام پاک کردن قالبهای کهنه می بایست نسبت به « خواب» قالی دقت منحصر به فرد مبذول شود ، به دلیل آن که بهم خوردگی و سر و صدا در خواب قالی پیدا خواهد شد « بافت قالی» تغییر تحول صورت می‌یابد و باعث پخش شدن اشعه انعکاسی می‌گردد، در اینگونه حالتی قلی « بدنما » گردیده و لکه دار جلوه گر میگردد .)

ج- دستگاه های نو غبارگیری :
در زمان سالهای اخیر در تشکیل داد دستگاههای غبارگیری پیشرفت جدیدی به وجود آمده میباشد . دستگاه های نو غبارگیری از راندمان بالایی برخوردارند و می قدرت در طی کوتاهتری تعداد متعددی فرش را غبارگیری نمود .
این دستگاه در واقع گردونه ی بزرگی میباشد متشکل از یک استوانه تعالی توری صورت ، که در داخل اتاقک بزرگتری جای دارد . گردونه متحرک از میله های فلزی ایجاد شده است و تا حدودی مشابه ماشین های لباسشویی فعالیت می کند . اتاقک این دستگاه دارنده در بزرگی میباشد که بعداز قراردادن تعداد مشخصی فرش ( برمبنای ظرفیت دستگاه ) درون آن ، بسته می گردد . آن‌گاه گردونه درون دستگاه به تکان درآمده و با سرعت دور خویش می‌چرخد . فرشها براثر جنبش دورانی از تحت به بالای گردونه و بالعکس جنبش کرده و براثر آن گردو خاک آن تماماً گرفته میگردد . گردوغبار بیرون گردیده از فرش به وسیله شبکه مکش هوا که تحت اتاقک جای دارد از فی مابین میله های گردونه بیرون گردیده و توسط شبکه در یک جا انبار میگردد . گاه امتداد این شبکه به داخل حوضچه های آب میباشد تا از آلودگی هوا نیز کاسته خواهد شد و هر از گهگاه آب حوضچه تخلیه می‌شود .
(نکته: در شکل استعمال از ماشین های غبارگیری تازه گشوده هم بایستی در آغاز قالبهای کهنه و کهن را شناسایی نمود. چون براثر جنبش مداوم قالبها در باطن دستگاه ممکن میباشد صدمات خاصی به فرش وارد شود . گرچه در‌این دستگاه نسبت به دستگاههای کهن حفاظت فرش بیشتر میباشد و صدمه کمتری به آن وارد می‌شود .)

بازرسی :
بازرسی یک کدام از دیگر از روند قالیشویی میباشد. بعداز اجرا غبارروبی ، پیش از شستشو، فرش روی زمین پهناور می‌شود و از دید وجود لکه ، رخنه‌ و پوسیدگی تحلیل می‌گردد تا از تولید ضرر احتمالی در طول پروسه شستشو خودداری کنند .
گلیم بافی و ریشه ها را پیش از شستشو بازدید کرده و ریشه ها را تماماً از هم غیر وابسته نموده و در شکل لزوم مجدداً انتهای ریشه ها را به طور گروه های غیروابسته می بندند .

رفوگری
رفوگری یکی از دیگر از فرایند قالیشویی میباشد. بعد از محاسبه فرش و شناسایی نقاط مصدوم در مرحله سپس بایستی ترک ها را اگر قابل ترمیم میباشد ، رفو نمود .

لکه گیری ( لکه زدایی)
پس از رفو کردن ، فرش را لکه گیری می نمایند . هرگاه فرشی در اثر مواد رنگ دار مانند شربت ، قهوه ، چای ، چربی ، واکس ، ادرار و فضولات حیوان‌ها و مانند آن آلوده و کثیف و لکه دار شد ، در آغاز می بایست این مواد را از سطح فرش زدود و آن‌گاه لکه های نتیجه ها را به یاری مواد منزه کننده مانند صابون خانگی و پودرهای رخت شوی و حلال های منحصر به فرد از دربین موفقیت .
می بایست اعتنا داشت که هر لکه ای صرفا با رنگ برهای اختصاصی و در زیر موقعیت خاصی از در بین می رود ، از جمله برای زدودن اثرات آبمیوه ، شیر ، قهوه ، چای و شکلات از آب نصفه گرم و صابون خانگی و یا این که شامپو و برای لکه گیری اثرات تخم مرغ و خون از امتزاج نمک و صابون خانگی و سرکه سپید به کارگیری می گردد .
می بایست بدانیم که لکه های چربی با بنزین نیز به نیکی منزه میشوند . در شرایطی که که فرش به روغن آلوده و کثیف شد، می بایست نخست روغن ریخته گردیده را به امداد قاشق گردآوری نمود ، بعد پارچه ای سفیدرنگ بر روی محل آلوده و کثیف گردیده گذاشته و اطوی نصفه گرمی بر روی این پارچه کشیده خواهد شد . به این ترتیب روغن جان دار در جسم فرش جذب این پارچه شود .
برای زدودن لاک ناخن از حلال ا، ستنبرای زد، ودن رنگ روغن از ترباشینبرای از دربین بردن لکه قیر از حلال اکالیپتوس، برای محو کردن دوده و بقیه پودرهای رنگ دار از جاروی برقی مکنده به کار گیری می نمایند .
در هر شکل شستشوی محل لکه دار گردیده با مواد تمیز کننده آنزیم دار (۲درصد) و یا این که صابون خانگی های خنثی مدام بی ضرروزیان خواهد بود.
(نکته: دقت داشته باشید که هیچوقت در عملیات لکه برداری از گرد بلیچ (BLEACH) استعمال نشود، چه با این کار رنگ فرش نیز از فی مابین می رود .)
در سوله های شست و شوی فرش و در فرآیند قالیشویی زمانی که برنده به لکه برداری به طور دلخواه نشوند، بایستی بخش لکه دار گردیده را از روی کانال تاروپود فرش غیر وابسته کرده و به مکان آن با الیاف مطلوب و رنگ های جور مجدد گره زنی و یا این که رفوگری کرد.
شستشوی فرش از سالها پیش در خانواده های اهل ایران مرسوم بوده میباشد و حتی‌در برخی از ماهها و روزهای سال چشم گردیده که گروهی از همسایه یک ده و یا این که محل به صورت تیم جمعی عمل شستشوی سالیانه، فرش را در رودخانه های مجاورت شهر و ده طی یکسری شبانه روز اجرا میدهند و این عمل در بعضا بخشها موقعیت سنتی و حتی نمایشی یافته که تماشای آن برای علاقمندان فرش جمهوری اسلامی ایران بسیار دلپذیر و خوشگل میباشد .